PRAWO
„AI ACT” w pigułce - czym jest pierwsza na świecie regulacja prawna dotycząca sztucznej inteligencji
Czytaj więcej
.jpg)
Ustawa o fundacji rodzinnej weszła w życie 22 maja 2023 roku. Stanowi ona milowy krok w stronę rozwoju instytucji zabezpieczających majątek firm rodzinnych i ich dalsze działanie w związku z przyszłą sukcesją. Instytucja fundacji rodzinnej funkcjonuje od dziesięcioleci w wielu krajach zachodnich, gdzie cieszy się niesłabnącą popularnością. Na jakich zasadach fundacje rodzinne będą działały w Polsce? I czy również u nas są one „skazane” na sukces?
Zacznijmy od najważniejszego – do czasu wejścia w życie Ustawy o fundacji rodzinnej, w polskim systemie prawnym brakowało kompleksowego rozwiązania, które umożliwiłoby zaplanowanie i wdrożenie sukcesji, przy jednoczesnej ochronie integralności rodzinnej firmy i zabezpieczeniu przyszłości osób bliskich jej właściciela. Fundacja rodzinna to narzędzie skierowane do firm rodzinnych, które ma ułatwić planowanie ponadpokoleniowej sukcesji w bardziej prosty i elastyczny sposób niż zakładają to przepisy prawa spadkowego. Główną cechą instytucji fundacji rodzinnej jest oddzielenie majątku od osoby fundatora (założyciela). Fundator ma także możliwość określenia zasad działania fundacji (zasady te mogą być bardzo elastyczne). Beneficjentami fundacji może być zarówno sam fundator, jak i członkowie jego rodziny oraz osoby mu bliskie.
Celem fundacji rodzinnej, która już od chwili wpisania jej do rejestru fundacji rodzinnych posiada osobowość prawną jest gromadzenie mienia, zarządzenie nim w interesie beneficjentów oraz spełnienie świadczeń na ich rzecz. Innowacyjnym rozwiązaniem jest określenie przez fundatora szczegółowego celu fundacji dostosowanego do własnych potrzeb.
Kluczowa rolę w strukturze fundacji rodzinnej odgrywa fundator. Może nim zostać wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prawa i obowiązki wynikające z pełnienia roli fundatora są niezbywalne. Fundator może przekazać je swojemu następcy, jednak nie podlegają one dziedziczeniu. Fundacja rodzinna założona w ramach testamentu może mieć wyłącznie jednego fundatora. W pozostałych wypadkach fundatorów może być więcej, a ustawa o fundacjach rodzinnych nie określa wymogów, co do stopnia pokrewieństwa pomiędzy nimi. Po śmierci jedynego fundatora, fundacja rodzinna funkcjonuje bez fundatora, w oparciu o wcześniej ustalone zasady. Co ważne – skoro uprawnienia fundatora są niezbywalne, to oznacza, że w chwili śmierci fundatora wygasa także uprawienie wskazanej przez niego osoby do wykonywania określonych uprawnień fundatora.
Beneficjentem fundacji rodzinnej może zostać osoba fizyczna, ale także organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, a także sam fundator. W przypadku beneficjenta będącego osobą małoletnią, fundator może zastrzec, że wypłacane tej osobie świadczenia nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców dziecka. Fundator może także samodzielnie wskazać zarządcę tego mienia. Jeśli tego nie uczyni, wyznaczy go sąd opiekuńczy.
Fundacja rodzinna zapłaci za studia Twoich wnuków?
Podstawowym celem działania fundacji rodzinnej jest spełnienie świadczeń na rzecz jej beneficjentów. Co do zasady fundacja rodzinna ma zabezpieczać ich szeroko pojęte interesy majątkowe. Zarząd, jako jeden z trzech organów fundacji rodzinnej (szerzej o organach fundacji rodzinnej poniżej), obok rady nadzorczej i zgromadzenia beneficjentów, jest odpowiedzialny za prowadzenie fundacji rodzinnej, w tym za realizację celów określonych w statucie fundacji.
Świadczenia, które fundacja spełniać będzie na rzecz beneficjentów mogą przybrać formę środków pieniężnych, rzeczy, czy praw, które zostaną przeniesione na beneficjenta albo oddane mu do korzystania zgodnie z zapisami statutu. Nie ulega zatem wątpliwości, że wszelkie koszty związane z np. edukacją beneficjentów (jako osób fizycznych) mogą zostać pokryte z majątku fundacji rodzinnej, co wynika wprost z art. 2 ust. 3 ustawy o fundacji rodzinnej.
Sposób utworzenia fundacji rodzinnej zbliżony jest – od strony formalnej – do sposobu utworzenia spółki prawa handlowego. Pierwszym etapem jest dokonanie przez fundatora oświadczenia woli o powołaniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim lub w testamencie. W obydwu tych przypadkach konieczne jest sporządzenie statutu fundacji rodzinnej w formie aktu notarialnego. Statut musi zawierać:
a) nazwę i siedzibę fundacji,
b) szczegółowy cel fundacji,
c) czas trwania,
d) wartość funduszu założycielskiego oraz
e) zasady powoływania i odwoływania organów fundacji oraz zakres ich kompetencji.
Już w momencie sporządzenia statutu powstaje fundacja rodzinna w organizacji, posiadająca zdolność prawną. Fundator przed rejestracją fundacji rodzinnej zobowiązany jest wnieść do fundacji mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości co najmniej 100.000 złotych. Co istotne – fundusz nie musi być pokryty w pieniądzu. Atrakcyjnym rozwiązaniem jest przewidziany w ustawie o fundacji rodzinnej model opodatkowania. Wniesienie przez fundatora aktywów do fundacji rodzinnej nie jest traktowane jako odpłatne zbycie, co oznacza, że nie podlega opodatkowaniu po stronie fundatora. Także otrzymywane przez fundację rodzinną aktywa nie są obciążone obowiązkiem podatkowym.
Podobnie jak w przypadku spółek prawa handlowego, w fundacji rodzinnej możemy wyróżnić organy takie zarząd, radę nadzorczą i zgromadzenie beneficjentów, które w zakresie danych im kompetencji, są zbliżone do organów działających w ramach spółki z o.o. Z punktu widzenia funkcjonowania fundacji największe znaczenie będzie mieć oczywiście zarząd, który odpowiadać będzie za kierowanie jej bieżącymi działaniami i reprezentację.
Rada nadzorcza jest organem fakultatywnym. Obowiązkowa staje się wówczas, gdy liczba beneficjentów wynosi co najmniej 25 członków. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze wobec zarządu i składa się z jednego lub kilku członków. Statut może rozszerzyć jej kompetencje między innymi o dokonanie określonych czynności przez zarząd w imieniu fundacji rodzinnej. Wówczas konieczne jest uzyskanie przez zarząd uprzedniej pisemnej zgody rady nadzorczej w drodze uchwały.
Inaczej niż w przypadku rady nadzorczej, zgromadzenie beneficjentów jest organem obligatoryjnym. Jego skład, kompetencje określa fundator w statucie w wybrany przez siebie sposób. Między innymi w zakres kompetencji zgromadzenia beneficjentów wchodzi udzielenie absolutorium członkom organów fundacji, czy podział i pokrycie wyniku finansowego netto.
Zaskakującym rozwiązaniem wprowadzonym ustawą o fundacjach rodzinnych jest to, że dochody fundatora oraz beneficjenta otrzymane z fundacji rodzinnej, jako podlegające przepisom o podatku dochodowego od osób fizycznych, nie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. To jedno z przełomowych rozwiązań wprowadzonych ustawą o fundacji rodzinnej.
Z zasady przy opodatkowaniu fundacji rodzinnych brane są pod uwagę przede wszystkim związki rodzinne na linii fundator i beneficjent. Utworzenie fundacji rodzinnej i przekazanie na jej rzecz majątku nie powoduje naliczenia żadnego podatku, tj. PCC, czy CIT. Odmiennie klaruje się sytuacja beneficjentów otrzymujących środki pieniężne, rzeczy, prawa z fundacji rodzinnej. Takie osoby fizyczne będące podatnikami PIT mogą zostać zwolnione z tego podatku. Warunkiem zwolnienia od powyższego obowiązku jest uczestnictwo beneficjentów w tzw. „grupie zero”, a zatem w grupie osób najbliżej spokrewnionej z fundatorem. „Grupa zero” określona została w ustawie o podatku od spadków i darowizn, do której to grupy należy małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym oraz macocha. Inni beneficjenci zgodnie z przepisami prawa zobligowani są do uiszczenia podatku PIT w wysokości 15%.
Powyższe zwolnienie nie znajdzie jednak zastosowania do fundacji rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą inną, niż działalność gospodarcza, której prowadzenie przez fundację rodzinną dopuszczają przepisy ustawy o fundacji rodzinnej.
W przypadku natomiast rozwiązania fundacji rodzinnej zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie zwolniona tylko część świadczenia oraz mienia nabytego przez fundatora lub osobę należącą do „grupy zero” w stosunku do fundatora, odpowiadająca proporcji właściwej dla tego fundatora, zamieszczonej w spisie majątku.
Ustawa o fundacji rodzinnej nowelizuje również przepisy prawa spadkowego dotyczące zachowku (tj. uprawnienia bliskich krewnych spadkodawcy do żądania zapłaty określonej kwoty od osób, które nabyły prawa do spadku). Przewidziano kilka alternatyw rozwiązujących ten problem, między innymi możliwość zrzeczenia się zachowku, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, czy obniżenia jego wysokości. Ponadto – co równie istotne – świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez beneficjanta obniżą wartość zachowku.
Fundacja rodzinna będzie mogła odpowiadać za zobowiązania, w tym alimentacyjne, fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej (odpowiedzialność solidarna) a za zobowiązania alimentacyjne powstałe także po ustanowieniu fundacji rodzinnej, jeśli egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność). Ustawodawca mimo tych wszystkich innowacyjnych rozwiązań, zabezpieczył interesy prawne osób, względem których winien być spełniony obowiązek alimentacyjny. W tym celu wprowadził w pierwszej kolejności obowiązek zabezpieczenia finansowego osób, wobec których na fundatorze ciążą obowiązki alimentacyjne.
Instytucja fundacji rodzinnych jest na tyle świeża, że trudno w tym momencie ocenić, czy wprowadzona przez ustawodawcę regulacja realnie sprosta oczekiwaniom przedsiębiorców, którzy czekali na to sukcesyjne narzędzie. Pamiętać należy jednak, że fundacja rodzinna jest jedynie narzędziem, którego celem jest zaplanowane skutecznej sukcesji, ale wciąż nie stanowi jeszcze słusznego rozwiązania dla wszystkich. Niewątpliwie natomiast jest to narzędzie przydatne i pozwalające zabezpieczyć interesy majątkowe osób najbliższych, oczywiście jeżeli statut fundacji zostanie odpowiednio przygotowany.
Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, aplikant adwokacki przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Poznaniu.
