Odpowiedzialność małżonków

Co do zasady małżonkowie powinni współdziałać w zakresie zarządzania majątkiem wspólnym i przekazywać sobie informacje o zaciąganych zobowiązaniach. Stosunkowo często zdarzają się jednak sytuacje, gdy jeden z małżonków nie informuje drugiego o swoich długach. Jak w takim przypadku kształtuje się #odpowiedzialność jego współmałżonka?

Punktem wyjścia dla rozważań dotyczących odpowiedzialności za zobowiązania współmałżonka jest przepis art. 41 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: "k.r.o."), zgodnie z którym:

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków (art. 41 §1 k.r.o.).
Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (art. 41 §2 k.r.o.).

Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich czy praw własności przemysłowej (art. 41 §3 k.r.o.).

Dokładna analiza powyższego przepisu pozwala na wyodrębnienie 4 „rodzajów” zobowiązań, tj.:

• zaciągniętych za zgodą małżonka;
• zaciągniętych bez uprzedniej zgody małżonka;
• zaciągniętych przez małżonka przed powstaniem ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej lub dotyczących jedynie majątku osobistego małżonka;
• zaciągniętych w związku z prowadzeniem przez małżonka przedsiębiorstwa.

W zakresie dotyczącym pierwszych dwóch rodzajów zobowiązań (jeżeli małżonkowie nie zwierali tzw. intercyzy lub wspólność majątkowa nie ustała z innych przyczyn) kluczowe znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności jednego z małżonków za zobowiązania drugiego ma odpowiedź na pytanie: „czy zobowiązanie, którego zaspokojenia domaga się wierzyciel zostało zacią-gnięte za zgodą współmałżonka?”

W przypadku odpowiedzi twierdzącej – wierzyciel ma możliwość zaspokojenia się bez ograniczeń z majątku wspólnego małżonków. Innymi słowy – po uzyskaniu tytułu wykonawczego (np. prawomocnego wyroku zaopatrzonego w klauzulę wykonalności) będzie mógł skierować egzekucję do wszystkich składników majątku współmałżonków, w tym także wspólnych nieruchomości czy praw (np. udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego). Obowiązujące przepisy nie przewidują w tym zakresie jakichkolwiek ograniczeń.

Podkreślić jednak należy, że zgoda, o której mowa powyżej powinna zostać udzielona przez współmałżonka jeszcze przed zaciągnięciem zobowiązania (np. podpisaniem umowy).

Jeżeli natomiast zobowiązanie zostało zaciągnięte bez zgody współmałżonka, wówczas dłużnik będzie miał możliwość zaspokojenia się tylko z niektórych składników majątku wspólnego, w tym przede wszystkim z wynagrodzenia za pracę oraz z dochodów uzyskiwanych z prowadzonej działalności gospodarczej (art. 41 §2 k.r.o.), oczywiście po uprzednim uzyskaniu tytułu wykonawczego.

Należy także zaznaczyć, że regulacja art. 41 §1 i 2 k.ro. nie dotyczy zobowiązań, których źródłem jest czyn niedozwolony (tzw. "delikt" lub też potocznie "przestępstwo"). Okoliczność ta ma istotne znaczenie z punktu dla osób sprawujących funkcję w zarządach spółek kapitałowych – zagadnienie to omówimy szczegółowo w kolejnych publikacjach.

W zakresie dotyczącym trzeciej grupy opisanych powyżej zobowiązań, tj. zobowiązań powstałych przed powstaniem wspólności lub też zobowiązań dotyczących majątku osobistego małżonka będącego dłużnikiem (art. 41 §3 k.ro.) w pierwszej kolejności podkreślić należy, że chodzi tutaj o wszystkie zobowiązania, niezależnie od źródła ich powstania.

Wierzytelność dotyczy osobistego majątku dłużnika, jeżeli między wierzytelnością a tym majątkiem istnieją związki prawne i ekonomiczne (istnienie tych związków należy przy tym oceniać indywidualnie, zawsze biorąc pod uwagę szczególne okoliczności danego przypadku). Przykładem takich związków są roszczenia zabezpieczone hipoteką lub zastawem na przedmiotach należących do majątku osobistego (np. nieruchomościach nabytych przed zawarciem związku małżeńskiego), wierzytelności z tytułu rękojmi za wady sprzedanej rzeczy, która należała do majątku osobistego, wierzytelności pozostające w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa stanowiącego składnik majątku odrębnego czy wierzytelności obciążające jednego z małżonków jako spadkobiercę z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy (K. Pietrzykowski [red.], Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz., wyd. 5, Warszawa 2018).

W przypadku tego rodzaju zobowiązań wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z przysługujących prawa autorskich czy praw własności przemysłowej.

Ostatni rodzaj wyszczególnionych powyżej zobowiązań stanowią zobowiązania powstałe w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa (a więc przede wszystkim – choć nie tylko – jednoosobową działalnością gospodarczą). W takim przypadku wierzyciel może zaspokoić się z niektórych składników majątku wspólnego, tak jak w przypadku zobowiązań zaciągniętych bez zgody małżonka oraz z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (art. 41 § 2 k.r.o.). Nie ma przeszkód, ażeby zobowiązanie dotyczące przedsiębiorstwa zostało zaciągnięte za zgodą małżonka przedsiębiorcy, co jest zresztą stosunkowo często spotykane w praktyce (np. przy zawieraniu umów leasingowych). W takim przypadku wierzyciel może oczywiście skierować egzekucję do całego majątku dłużników.

W kolejnych wpisach przedstawmy Państwu zagadnienia dotyczące odpowiedzialności za należności z tytułu podatków i składek ZUS, a także za zobowiązania powstałe w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie spółki. Zachęcamy do śledzenia naszej aktywności w mediach społecznościowych!