Czas powstania utworów, a właściwa ustawa o prawach autorskich

Czas powstania utworów, a właściwa ustawa o prawach autorskich

Czy zastanawiałeś się kiedykolwiek, drogi Czytelniku, na jakich zasadach możliwe jest korzystanie z utworów powstałych przed dniem 24 maja 1994 r., tj. przed dniem wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r., (tekst jedn.: Dz. U. Nr 90, poz. 631, ze zm., dalej: „Nowa ustawa”)? Zgodnie z przepisami Nowej ustawy, stosuje się ją do utworów powstałych w czasie jej obowiązywania, czyli od 24 maja 1994 r. Powstaje zatem pytanie co z utworami, które zostały stworzone przed tą datą. Czy są one pozbawione ochrony? Czy też stosuje się do nich poprzednio obowiązującą ustawę z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34, poz. 234; dalej: „Stara ustawa”)?

Zagadnienie to uregulowane zostało wprost w przepisach przejściowych Nowej ustawy, które stanowią, że jej przepisy stosuje się również do utworów:

1. do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych – do momentu wejścia w życie nowej ustawy – nie wygasły,
2. do których prawa autorskie według przepisów dotychczasowych wygasły, a które według nowej ustawy korzystają nadal z ochrony, z wyłączeniem okresu między wygaśnięciem ochrony według ustawy dotychczasowej i wejściem w życie nowej ustawy.

Ustawowe sformułowania są jednakże dosyć niejasne i wymagają wyjaśnienia. I tak, nową ustawę stosuje się do utworów:

1. które powstały w okresie jej obowiązywania,
2. utworów powstałych w okresie obowiązywania starej ustawy (o ile oczywiście spełniały, określone w tej ustawie, warunki uznania je za utwór), a prawa autorskie do nich nie wygasły do momentu wejścia w życie nowej ustawy,
3. utworów powstałych w okresie obowiązywania starej ustawy (o ile oczywiście spełniały, określone w tej ustawie, warunki uznania je za utwór), a prawa autorskie do nich wygasły, a które według nowej ustawy korzystałyby nadal z ochrony.

Przypadki opisane w pkt. 2 i 3 powyżej związane są bezpośrednio z przyznanym majątkowym prawom autorskim czasem ochrony. Po prostu, Nowa ustawa znacznie wydłużyła czas trwania autorskich praw majątkowych. Zgodnie bowiem z jej art. 36 Nowej ustawy prawa te gasną zasadniczo z upływem lat siedemdziesięciu od dnia śmierci twórcy lub ostatniego współtwórcy (w dniu wejścia wżycie ustawy okres ten wynosił lat pięćdziesiąt), podczas gdy stosownie do art. 26 Starej ustawy, okres ten wynosił tylko dwadzieścia pięć lat, zasadniczo liczonych od daty śmierci twórcy, a do pewnych kategorii utworów, wymienionych w art. 27 — np. do utworu kinematograficznego, scenograficznego i choreograficznego — prawa te gasły już z upływem lat dziesięciu i to liczonych od dnia pierwszego publicznego ich wykonania. W rezultacie, jeśli autor stworzył utwór w roku 1960, a w 1965 r. zmarł, to ochrona jego praw autorskich wygasła z końcem 1985 r. (czas trwania autorskich praw majątkowych liczono od pierwszego dnia roku następnego po śmierci twórcy). Jednakże wskutek regulacji zawartej w nowej ustawie, jego majątkowe prawa autorskie zasadniczo „odżyły” w dniu 24 maja 1994 r., gdyż od śmierci twórcy, tj. roku 1965 nie upłynęło 50 lat.

Przyznając znacznie dłuższe okresy ochronne, Nowa ustawa wydłużyła czas ochrony utworów powstałych w czasie obowiązywania poprzedniej ustawy, a także przywróciła ochronę tym prawom, które według Starej ustawy, na skutek upływu czasu, już wygasły. W ten sposób spowodowała „odżycie” tej ochrony i odpowiednie jej wydłużenie. Powyższe odnowienie i prolongata okresu ochrony autorskich praw majątkowych dotyczy tylko takich praw, które według Starej ustawy przysługiwały twórcy, a które na skutek upływu czasu wygasły. Nie obejmuje zaś tych, które według Starej ustawy nie były w ogóle przedmiotem prawa autorskiego. Dla określenia zatem, czy utwory powstałe, np. w okresie PRL korzystają z ochrony prawno-autorskiej na podstawie Nowej ustawy należy zastanowić się, czy na gruncie przepisów Starej ustawy były one utworami i czy w związku z tym przysługiwała im ochrona prawno­-autorska.

Powyższe rozważania, pozwalają na uznanie, że zasadniczo utwory powstałe w okresie PRL objęte są ochroną prawno-autorską na podstawie nowej ustawy. Jednakże w stosunku do każdego utworu konieczna jest odrębna analiza.

Kontakt: adw. Małgorzata Jaśkiewicz, m.jaskiewicz@jp-adwokaci.pl, +48 606 852 838