Jak działa licencja? Twoje prawa do gier, filmów i książek w praktyce

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, co tak naprawdę "kupujesz" płacąc za film na płycie blu-ray, grę komputerową czy książkę? Wbrew powszechnemu przekonaniu, nabywając te produkty, nie stajesz się ich właścicielem w pełnym tego słowa znaczeniu. Tak naprawdę uzyskujesz jedynie prawo do korzystania z nich na określonych zasadach. Innymi słowy stajesz się stroną umowy licencyjnej. W dzisiejszym artykule wyjaśniamy czym są i jak działają umowy licencyjne.

‍

Czym jest licencja w prawie autorskim?

Licencja to umowa, która daje licencjobiorcy (osobie korzystającej z utworu) prawo do używania chronionego prawem autorskim dzieła w określony sposób (na określonych polach eksploatacji), bez przekazania pełnych praw majątkowych. Licencja nie sprawia, że stajemy się właścicielem utworu (czy to książki, filmu, gry czy muzyki), ale jedynie zyskujemy ograniczone prawo do jego używania.

Podstawową funkcją licencji jest umożliwienie korzystania z utworu osobom trzecim bez konieczności przenoszenia praw majątkowych na te osoby. Twórca lub właściciel praw może dzięki temu sprzedawać swoje dzieło, zachowując jednak nad nim kontrolę. Na przykład, wydawca książki może udzielić licencji na jej przetłumaczenie na inny język, ale sam proces wydania tej książki w oryginale może być zastrzeżony tylko dla niego (tzn. pierwotnego wydawcy). Licencja może mieć różne formy, zależnie od tego, jakie prawa do korzystania z utworu są udzielane.

‍

Rodzaje licencji

Licencje w prawie autorskim dzielą się na dwa podstawowe typy: wyłączna i niewyłączne.

Licencja wyłączna to najbardziej restrykcyjna forma licencji, ponieważ pozwala licencjobiorcy na wyłączne korzystanie z utworu w określony sposób, w konkretnym czasie i na konkretnym terytorium. Oznacza to, że licencjodawca (czyli twórca lub właściciel praw) nie może udzielić tej samej licencji innym osobom lub podmiotom w tym samym zakresie, a w niektórych przypadkach może nawet utracić prawo do korzystania z własnego utworu w określonym zakresie. Przykładowo, jeżeli konkretne wydawnictwo uzyskuje licencję wyłączną na publikację książki w danym kraju, to żadne inne wydawnictwo nie może opublikować tej samej książki na tym samym terytorium w tym samym czasie.

Licencja niewyłączna daje licencjobiorcy prawo do korzystania z utworu, ale – jak sama nazwa wskazuje – bez wyłączności. Oznacza to, że twórca lub właściciel praw może udzielić podobnych licencji wielu innym osobom lub firmom, co daje mu większą elastyczność w komercjalizowaniu swojego utworu. Licencja niewyłączna jest mniej restrykcyjna, co sprawia, że jest częściej stosowana w praktyce. Przykład? Jeśli autor oprogramowania udziela licencji niewyłącznej na korzystanie z programu komputerowego firmie A, to nadal może udzielić identycznej licencji firmie B, a nawet kolejnym firmom.

Umowa licencyjna może przewidywać, że licencjobiorca może udzielać dalszych licencji (sublicencji) na korzystanie z utworu kolejnym podmiotom i to zarówno w przypadku licencji wyłącznych i niewyłącznych.

‍

Pola eksploatacji – co to takiego?

Zgodnie z przepisami licencja obejmuje prawo do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji. Co to takiego?  Pola eksploatacji to, w najprostszych słowach, sposoby, w jakie utwór może być wykorzystywany. Przykładowo, dla książki polem eksploatacji może być jej druk, publikacja w formie e-booka, adaptacja na film czy tłumaczenie na inne języki. W przypadku filmu mogą to być różne formy dystrybucji: kino, telewizja, platformy streamingowe, płyty DVD czy Blu-ray, a także inne nowoczesne formy jak VR czy rzeczywistość rozszerzona.

Jeśli umowa licencyjna nie określa dokładnie pól eksploatacji, może to prowadzić do domniemywania, że licencja obejmuje tylko te sposoby eksploatacji, które były znane w momencie jej podpisania. Przykładowo, jeśli w umowie z lat 90. nie uwzględniono publikacji cyfrowej, licencjobiorca może nie mieć prawa do udostępnienia utworu w formie e-booka lub na platformie streamingowej.

‍

Zakres czasowy i terytorialny licencji

Umowy licencyjne często zawierają postanowienia dotyczące tego, jak długo i gdzie licencjobiorca ma prawo korzystać z utworu.

Jeśli umowa licencyjna nie określa wyraźnie czasu trwania licencji, zgodnie z przepisami polskiego prawa autorskiego przyjmuje się, że licencja została udzielona na okres 5 lat. Po upływie tego okresu licencja wygasa, a dalsze korzystanie z utworu przez licencjobiorcę wymaga zawarcia nowej umowy. Licencja może być także udzielona bezterminowo lub na określony okres.

Zakres terytorialny licencji określa geograficzny obszar, na którym licencjobiorca może legalnie korzystać z utworu. Może to być ograniczenie do konkretnego kraju, regionu lub obejmować cały świat. Jasne ustalenie zakresu terytorialnego jest kluczowe, szczególnie w dobie globalnej dystrybucji treści w internecie, gdyż pozwala licencjodawcy kontrolować, na jakich rynkach utwór będzie dostępny.

W wielu przypadkach umowa licencyjna ogranicza możliwość korzystania z utworu do określonego obszaru geograficznego. Na przykład, licencja może dotyczyć tylko Polski, krajów Unii Europejskiej lub Ameryki Północnej. Jest to powszechne w przypadku licencji na dystrybucję filmów, muzyki, książek czy oprogramowania.

Zdarza się także, że umowy licencyjne obejmują prawo do korzystania z utworu na całym świecie (tzw. licencje globalne lub światowe). Przykładem mogą być licencje na popularne filmy czy gry komputerowe, które są dostępne dla odbiorców na całym świecie. Takie licencje często są stosowane w przypadku dużych platform streamingowych, które chcą oferować treści na międzynarodowym rynku bez ograniczeń geograficznych.

‍

Podsumowanie

Licencja to bardzo powszechnie stosowane narzędzie, które pozwala nam czerpać radość z dzieł (książek, filmów, gier komputerowych), jednocześnie chroniąc interesy twórców. Należy pamiętać, że licencja nie daje nam nieograniczonego prawa do korzystania z utworu, a jedynie do określonych sposobów jego użycia.

‍