Opodatkowanie fundacji rodzinnych – jak jest w rzeczywistości?

We wcześniejszym wpisie omówiliśmy podstawowe zagadnienia dotyczące funkcjonowania fundacji rodzinnych. Jednak obok aspektów sukcesyjnych, fundacja rodzinna może być również przydatnym narzędziem planowania podatkowego. Uzasadnienie rządowego projektu ustawy przewidziało dla fundacji rodzinnej szereg korzystnych zasad opodatkowania. Przepisy ustawy o fundacjach rodzinnych z dnia 22 maja 2023 roku premiują związki rodzinne z fundatorem. Nie oznacza to jednak, że fundacja rodzinna ma służyć optymalizacji podatkowej. Przeciwnie – w tym przypadku przyjęto odrębny, szczególny sposób opodatkowania, neutralny w stosunku do opodatkowania innych osób prawnych. W dzisiejszym wpisie przybliżymy tematykę opodatkowania fundacji rodzinnych.

CIT – możliwe zwolnienia

Fundacja rodzinna jest osobą prawną, w związku z czym podlega podatkowi dochodowemu od takich osób (CIT). Jednak, jako że istotą fundacji rodzinnych jest kumulacja rodzinnego kapitału, korzysta ona z szeregu przywilejów promujących taką kumulację. Korzyści te da się odczuć już przy zakładaniu fundacji rodzinnej. Wszelkie czynności związane z jej utworzeniem i przekazaniem do niej majątku nie podlegają opodatkowaniu. Zrezygnowano tutaj – odmiennie, niż ma to miejsce w przypadku spółek prawa handlowego – od poboru podatku od osiągniętego przychodu zarówno po stronie fundacji rodzinnej, jak i jej fundatorów. W ustawie o fundacjach rodzinnych nie znajdziemy także przepisów nakładających obowiązek poboru podatku od czynności cywilnoprawnych, np. przy przekazywaniu majątku do fundacji.

Także i sama działalność fundacji rodzinnych nie wiąże się z obowiązkiem zapłaty podatku CIT. Obowiązek ten powstaje jedynie w momencie przekazania środków beneficjentom fundacji rodzinnej (w tym także w przypadku przekazania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej). Wysokość należnego podatku CIT obliczana jest według obniżonej, 15% stawki. Niemniej – odmiennie niż w przypadku klasycznych zasad opodatkowania – przy obliczeniu tego podatku nie możemy odliczać kosztów uzyskania przychodów. Podstawą opodatkowania jest przychód równy wartości świadczenia lub mienia otrzymywanego przez beneficjentów.

Osoby, które w przyszłości planują założyć fundację rodzinną muszą liczyć się z pewnymi ograniczeniami, bowiem działalność fundacji rodzinnych może polegać na:

1. obrocie majątkiem, w tym zbywaniem mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
2. najmie, dzierżawie lub udostępnieniu mienia do korzystania na innej podstawie,
3. udzielaniu pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzina posiada udziały, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik lub beneficjentom,
4. obrocie obcą walutą w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnych oraz
5. działalności w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym czy działalności leśnej.

Należy pamiętać, że w przypadku, kiedy zawiązana fundacja rodzinna wykroczy poza ten katalog, musi liczyć się z obowiązkiem zapłaty podatku CIT według 25% stawki karnej.

‍

‍

Opodatkowanie fundacji rodzinnej według podatku PIT

Co do zasady świadczenia uzyskiwane przez beneficjentów fundacji rodzinnej będą podlegać podatkowi dochodowemu od osób fizycznych w wysokości 15% stawki opodatkowania. Z uwagi jednak na potrzebę zapewnienia realizacji celów przyjętych w ustawie o fundacjach rodzinnych wprowadzono słuszny mechanizm pozwalający na zwolnienie przysporzeń z opodatkowania w PIT w niektórych przypadkach. I tak, beneficjenci zaliczani do tzw. „zerowej grupy podatkowej” wobec fundatora będą zwolnieni od podatku PIT z tytułu otrzymanych świadczeń albo mienia pozostawionego im do dyspozycji po rozwiązaniu fundacji rodzinnej. Wśród osób zaliczanych do tzw. zerowej grupy podatkowej znajdziemy:

1. małżonka fundatora,
2. zstępnych – dzieci, wnuki, prawnuki fundatora,
3. wstępnych – rodziców, dziadków, pradziadków fundatora,
4. pasierbów fundatora,
5. rodzeństwo fundatora,
6. ojczyma i macochę fundatora.

Beneficjenci fundacji rodzinnej z pierwszej i drugiej grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1993 roku o podatku od spadków i darowizn, w szczególności zstępni rodzeństwa czy rodzeństwo rodziców będą musieli liczyć się z obowiązkiem zapłaty podatku PIT w wysokości 10% stawki w ramach świadczeń otrzymywanych z fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna działa w charakterze płatnika, co oznacza, że jest zobowiązana pobrać podatek od dokonywanych świadczeń na rzecz beneficjentów oraz wpłacić go do urzędu skarbowego. W przypadku, gdy przedmiotem świadczenia nie są pieniądze, podatnik (beneficjent, fundator) będzie zobowiązany wpłacić do fundacji rodzinnej kwotę należnego podatku w terminie do 10. dnia każdego miesiąca po otrzymaniu świadczenia.

Fundacja rodzinna a VAT

Fundacja rodzinna jako osoba prawna prowadząca działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (dalej: „ustawa o VAT”) może być podatnikiem VAT. W świetle przepisów ustawy o VAT, aby rozstrzygnąć czy dane świadczenie będzie podlegało opodatkowaniu, należy w pierwszej kolejności ustalić, czy dany podmiot spełnia kryteria do uznania go za podatnika VAT oraz czy wykonuje w ramach swojej działalności czynności opodatkowane podatkiem VAT.

Wymienione w art. 5 ustawy o VAT czynności, takie jak dostawa towarów lub świadczenie usług podlegają opodatkowaniu jedynie w sytuacji, gdy są odpłatne i dokonywane są przez podatnika działającego dla tych czynności w takim właśnie charakterze. W przypadku stwierdzenia, że dane czynności podlegają opodatkowaniu VAT, należy zauważyć, że w ustawie o VAT funkcjonują rozwiązania w zakresie tzw. zwolnienia podmiotowego. Niemniej, analiza przesłanek, czy fundacja rodzinna w konkretnym stanie faktycznym spełnia definicję podatnika, czy wykonuje samodzielnie działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT powinna być dokonywana indywidualnie, z jednoczesnym uwzględnieniem przesłanek określonych w art. 5 i art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.

Jeśli celem fundacji rodzinnej jest uzyskiwanie dochodów np. z najmu lokali, to zgłoszenie fundacji jako podatnika VAT może okazać się opłacalne. Co do zasady usługi związane z zakwaterowaniem podlegają opodatkowaniu stawką VAT w wysokości 8%. W rezultacie fundacja rodzinna może odliczyć podatek VAT naliczony od wydatków związanych z utrzymaniem takich nieruchomości. Zwolnione od podatku VAT są także usługi w zakresie wynajmowania lub wydzierżawiania nieruchomości charakterze mieszkalnym lub części tych nieruchomości. Przy czym wspomniane wyżej czynności mogą zostać dokonane przez członków fundacji rodzinnej jedynie na cele mieszkaniowe lub na rzecz społecznych agencji najmu oraz jednostek samorządu terytorialnego i wyłącznie w celu wynajmu lub dzierżawy na rzecz osób fizycznych na ich własne cele mieszkaniowe.

Pamiętać jednak należy, że w przypadku świadczenia wyżej wymienionych usług korzystających ze zwolnienia podmiotowego, prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego z tytułu nabycia towarów lub usług związanych z utrzymaniem nieruchomości nie będzie możliwe.

Podsumowanie

Fundacja rodzinna – według założeń ustawodawcy – ma być w pierwszej kolejności skutecznym narzędziem sukcesji, pozwalającym uniknąć rozproszenia majątku i pewnych obciążeń podatkowych. Z uwagi na swoją nietypową konstrukcję prawną, umożliwia przechowywanie i gromadzenie środków bez konieczności ich natychmiastowej wypłaty, co pozwala na efektywne reinwestowanie zysków i pomnażanie kapitału. Tylko odpowiednio zaplanowana fundacja rodzinna pozwala uniknąć opodatkowania dochodami z inwestycji czy udziałów, tak długo jak dochody pozostają w obrębie fundacji i nie są wypłacane beneficjentom.