Sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych w praktyce gospodarczej
Konieczność szybkiego i zdecydowanego działania na rynku gospodarczym, a także potrzeba zachowania płynności finansowej powodują, że przedsiębiorcy co raz częściej sięgają po różne środki zabezpieczenia swoich roszczeń. Niestety nie zawsze zdają sobie sprawę, że takie czy inne zabezpieczenie nie gwarantuje odzyskania pieniędzy. Jednym z takich środków jest weksel powszechnie uznawany za gwarancję bezpiecznej transakcji, a w rzeczywistości – środek przyspieszający wydanie orzeczenia sądowego.
Poniżej przedstawione zostało kilka sposobów zabezpieczenia roszczeń wraz z oceną ich skuteczności.
Sposoby zabezpieczenia roszczeń
Wyróżnia się następujące rodzaje zabezpieczenia roszczeń:
- zabezpieczenia osobowe – polegają na tym, że obok dłużnika odpowiedzialność za zaspokojenie roszczenia/spłatę długu ponosi osoba trzecia, która się na to zgodzi,
- zabezpieczenia rzeczowe – istotą zabezpieczenia rzeczowego jest to, że wierzyciel uzyskuje możliwość zaspokojenia swych roszczeń z konkretnego przedmiotu majątkowego bez względu na to kto jest lub stanie się jego właścicielem w przyszłości. Wierzyciel ma także pierwszeństwo zaspokojenia swych roszczeń, jeżeli do tego przedmiotu egzekucję skierowali inni wierzyciele, którzy takiego zabezpieczenia nie posiadają.
Różnica pomiędzy ww. sposobami zabezpieczenia roszczeń polega na tym, że to rzecz lub osoba ma nam zagwarantować realizację naszego roszczenia. Mówiąc w skrócie możemy dochodzić jego realizacji bądź od osoby, bądź z rzeczy na której zabezpieczenie zostało ustanowione.
Zabezpieczenie osobowe
- poręczenie – przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał; poręczenie umożliwia wierzycielowi dochodzenie wierzytelności również od poręczyciela, jednak jego zaspokojenie jest niepewne, gdyż uzależnione od jego wypłacalności,
- weksel – weksel jest szczególnym rodzajem papieru wartościowego, zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie sumy pieniężnej, w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną; z punktu widzenia interesu wierzyciela ma znaczenie o tyle, że ułatwia i usprawnia dochodzenie roszczeń przeciwko dłużnikowi, nie chroni go jednak przed niewypłacalnością dłużnika,
- przelew wierzytelności na zabezpieczenie – przelew wierzytelności inaczej zwany cesją (zob. art. 509 k.c.) na zabezpieczenie, to umowa, na podstawie której cedent (dłużnik będący wierzycielem w stosunku do podmiotu trzeciego) przenosi przysługującą mu w stosunku do podmiotu trzeciego wierzytelność na rzecz cesjonariusza (wierzyciela) z zastrzeżeniem powrotnego przeniesienia tej wierzytelności na cedenta w sytuacji terminowej spłaty przez niego długu należnego cesjonariuszowi; wybór takiego sposobu zabezpieczenia jest możliwy tylko wówczas, gdy dłużnik dysponuje lub na pewno będzie dysponował określoną wierzytelnością, nadto jego skuteczność jest uzależniona od wypłacalności podmiotu trzeciego, a zatem może rodzić ryzyko po stronie cesjonariusza braku zaspokojenia jego roszczeń; co więcej wskazać należy, że powrotne przeniesienie wierzytelności na cedenta jest uzależnione od woli cesjonariusza i ewentualna odmowa będzie rodziła konieczność prowadzenia przeciwko niemu postępowania sądowego,
- gwarancja bankowa oraz ubezpieczeniowa – gwarancją bankową/ubezpieczeniową jest jednostronne zobowiązanie gwaranta (banku/ubezpieczyciela), że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank/firma ubezpieczeniowa wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji; w praktyce banki/towarzystwa ubezpieczeń zobowiązują się do bezwarunkowej zapłaty określonej kwoty pieniężnej w przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika na rzecz jego wierzyciela w określonym czasie, po spełnieniu przez niego wskazanych w gwarancji warunków – brak ich spełnienia powoduje brak możliwości wypłaty sumy gwarancyjnej; gwarancja bankowa/ubezpieczeniowa zasadniczo gwarantuje spłatę roszczenia pieniężnego (przy założeniu, że wszystkie przesłanki wypłaty zostały spełnione),jest jednak droga, co niejednokrotnie powoduje, że przedsiębiorcy rezygnują z tej formy zabezpieczenia swoich roszczeń,
- faktoring – instytucja polegająca na przeniesieniu niewymagalnej wierzytelności pieniężnej na instytucję finansową lub bank za określonym wynagrodzeniem, dzięki czemu wierzyciel uzyskuje gwarancję zaspokojenia roszczenia i tym samym zachowania płynności finansowej.
Zabezpieczenia osobowe – podsumowanie
Jak wynika z powyższych rozważań co do zasady zabezpieczenia osobowe nie są wystarczające w celu zapewnienia wykonania roszczenia pieniężnego, gdyż są uzależnione od kondycji finansowej podmiotów trzecich. Jedyny wyjątek stanowi gwarancja bankowa/ubezpieczeniowa, której realizacja jest jednak uzależniona od spełnienia rygorystycznych przesłanek.
Zabezpieczenia rzeczowe
Do zabezpieczeń rzeczowych zaliczyć można:
- przewłaszczenie na zabezpieczenie – jest to umowa o przeniesienie przez dłużnika własności określonej rzeczy ruchomej, np. samochodu, maszyny lub nieruchomości na rzecz wierzyciela z zastrzeżeniem, że jeżeli dług zostanie spłacony przez dłużnika terminowo, to wierzyciel zobowiązany jest do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy na dłużnika; przy czym samo zobowiązanie wierzyciela do powrotnego przeniesienia własności rzeczy nie oznacza, że ten to uczyni, co w efekcie będzie oznaczało konieczność prowadzenia przeciwko niemu procesu
- zastaw – zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym, które ustanawia się na rzeczy ruchomej (np. samochód, maszyny) lub na prawach majątkowych (np. wierzytelności), w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności, na mocy którego wierzyciel (zastawnik) będzie mógł dochodzić od dłużnika (zastawcy) zaspokojenia z rzeczy — oczywiście jeśli ten dłużnik nie spełni świadczenia, do którego jest zobowiązany na jego rzecz — bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne (zob. art. 306 k.c.); co istotne przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej, z wyjątkiem roszczenia o odsetki lub inne świadczenia uboczne (art. 217 k.c.); do ustanowienia zastawu konieczne jest wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej wskazanej w umowie (zob. art. 307 k.c.), jednak aby umowa była skuteczna w stosunku do wierzycieli zastawcy winna być zawarta z datą pewną, co w praktyce będzie oznaczało konieczność dokonania wzmianki na jej dokumencie przez notariusza (zob. 307 § 3 k.c. w zw. z art. 81 k.c. w zw. z art. 99 p.n.); zaspokojenie wierzyciela następuje co zasady według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjny, konieczne jest zatem prowadzenie procesu sądowego,
- zastaw rejestrowy – to szczególny rodzaj zastawu ustanawiany na określonych w ustawie przedmiotach (np. rzeczach oznaczonych co do tożsamości i co do gatunku), zabezpieczający wierzytelności pieniężne i należności uboczne, który musi być wpisany do rejestru zastawów; co istotne rzeczy obciążone zastawem rejestrowym, a także papiery wartościowe lub inne dokumenty dotyczące praw obciążonych takim zastawem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy, jeżeli zastawnik wyraził na to zgodę; nadto zaspokojenie wierzyciela może pod pewnymi warunkami nastąpić przez przejęcie rzeczy zabezpieczonej zastawem,
Porównanie zastawu oraz zastawu rejestrowego prowadzi do wniosku, że z punktu widzenia zarówno dłużnika, jak i wierzyciela zastaw rejestrowy jest lepszym sposobem zabezpieczenia, gdyż pozwala na utrzymanie posiadania rzecz, na której zastaw ustanowiono. Z drugiej strony daje Wierzycielowi możliwość zaspokojenia swoich roszczeń poprzez przejęcie przedmiotu zastawu. Podkreślić jednak należy, że aby zabezpieczenie roszczeń wierzyciela zapewniało mu całkowite zaspokojenie, wartość jego roszczenia musi być przynajmniej równa wartości rzeczy.
- hipoteka – hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, które ustanawia się na nieruchomości lub prawach określonych w ustawie w celu zabezpieczenia wierzytelności, wynikającej z określonego stosunku prawnego, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości; w rezultacie uznać należy, że ten sposób zabezpieczenia roszczeń jest stosunkowo bezpieczny, podkreślić jednak należy, że aby zabezpieczenie roszczeń wierzyciela zapewniało mu całkowite zaspokojenie, wartość nieruchomości powinna przekraczać wartość roszczenia wierzyciela celem zaspokojenia – obok należności głównej – także dodatkowych kosztów egzekucyjnych (np. opłaty egzekucyjne),
- kaucja – jest to kwota przekazana drugiej stronie umowy na zabezpieczenie jej ewentualnych i przyszłych roszczeń; zasadą jest upoważnienie strony umowy, która taką kaucję otrzymała, do potrącenia z kaucji kwot, które nie zostały pokryte przez dłużnika we właściwym czasie(dłużnik jest zazwyczaj zobowiązany do uzupełniania kwoty kaucji w przypadku dokonania takiego potrącenia przez wierzyciela); kaucja jest stosunkowo prostym i w miarę bezpiecznym sposobem zabezpieczenia roszczeń, choć w przypadku dużych przedsięwzięć zupełnie niepraktycznym.
Zabezpieczenia rzeczowe – podsumowanie
Podsumowując wskazać należy, że najbezpieczniejszym z punktu widzenia wierzyciela środkiem zabezpieczenia roszczenia — choć nie gwarantującym w 100% jego zaspokojenia — jest hipoteka i zastaw rejestrowy.
Kontakt: adw. Małgorzata Jaśkiewicz, m.jaskiewicz@jp-adwokaci.pl, +48 606 852 838
%20(1).jpg)
